Inhoud

• Wat doet fentanyl en waarbij gebruik ik het?
• Wat zijn mogelijke bijwerkingen?
• Mag ik fentanyl gebruiken met andere medicijnen?
• Kan ik met dit medicijn autorijden, alcohol drinken en alles eten of drinken?
• Mag ik dit medicijn gebruiken als ik zwanger ben, wil worden of borstvoeding geef?
• Hoe gebruik ik dit medicijn?

fentanyl

Fentanyl is een morfineachtige pijnstiller (opiaat). Het heeft een sterke pijnstillende werking.

Artsen schrijven het voor bij plotselinge hevige pijn, zoals pijn na een operatie, ernstige verwonding of pijn na een hartinfarct. Ook bij langdurige hevige pijn, zoals pijn bij kanker.

Artsen schrijven het soms ook voor bij zorg voor mensen die in hun de laatste levensfase zitten (palliatieve zorg).

Wat doet fentanyl en waarbij gebruik ik het?

Pijn

Oorzaak
Een beschadigd deel van het lichaam stuurt via gevoelszenuwen een ‘bericht’ aan de hersenen. De hersenen reageren hierop door beweging, bijvoorbeeld door de handen weg te trekken van een hittebron, en met emoties, zoals angst. In veel situaties zijn deze reacties nuttig, maar bij ziekte, operaties en eerdere verwondingen is dat vaak niet meer zo.

Pijnbestrijding
Pijnbestrijding gaat meestal via een stappenplan. Paracetamol vormt hierin de eerste stap. In de meeste gevallen is paracetamol de veiligste manier om pijn te bestrijden. Dit heeft de minste bijwerkingen en werkt meestal goed. In sommige gevallen werkt een ontstekingremmende pijnstiller beter, zoals ibuprofen. Bijvoorbeeld bij ontstekingen of wanneer uw kind last heeft van pijnlijke zwellingen na een operatie of tandheelkundige ingreep. Als deze niet voldoende (meer) werken, schrijft de arts morfineachtige pijnstillers (opiaten) voor. Deze hebben een sterke pijnstillende werking. De zwak werkende morfineachtige pijnstillers, zoals tramadol, vormen hierin de eerste stap. Als deze niet voldoende (meer) werken, schrijft de arts sterk werkende morfineachtige pijnstillers voor, zoals fentanyl.

Als heftige pijn wordt verwacht, zoals na sommige operaties, zal de arts meteen een sterke pijnstiller voorschrijven. Dit wordt dan na enkele dagen afgebouwd en vervangen door een minder sterke pijnstiller.

Fentanyl in een pleister is bedoeld voor algemene pijnstilling en is niet geschikt voor plotselinge hevige pijn. U moet daarom de eerste 12 uur na het opplakken van de eerste pleister de pijnstiller blijven gebruiken die u daarvoor innam.
Tijdens het gebruik van fentanylpleisters kan het voorkomen dat de pijn af en toe opvlamt (doorbraakpijn). In die gevallen moet u ook een snel en kortwerkende pijnstiller erbij gebruiken.

Werking 
Fentanyl zorgt ervoor dat het ‘bericht’ in de hersenen niet of minder sterk aankomt. Hierdoor voelt u de pijn minder en reageert u er rustiger op.

Effect
De snelheid van werking en de werkingsduur is afhankelijk van de soort toediening.

• Pleister: werkt binnen 12 tot 24 uur. De werking houdt 3 dagen (=72 uur) aan.
• Injectie in een ader of als infuus: werkt binnen 3 minuten. De werking houdt 30 minuten aan.
• Tabletten voor onder de tong (Abstral, Recivit): werken binnen 15 tot 30 minuten. De werking houdt 2 uur aan.
• Neusspray (Instanyl, PecFent): werkt binnen 10 tot 20 minuten. De werking houdt 1 tot 4 uur aan.
• Zuigtablet (‘lolly’, Actiq) : werkt binnen 15 tot 30 minuten. De werking houdt 1 tot 4 uur aan.
• Tablet bedoeld om in de mond te houden (Effentora): werkt binnen 30 minuten. De werking houdt 1 tot 4 uur aan.
• Tablet bedoeld om tegen binnenkant wang te plakken (Breakyl): werkt binnen 30 minuten. De werking houdt 1 tot 4 uur aan.
• Transdermaal systeem (Ionsys): werkt binnen 10-15 min. De werking houdt 24 uur aan.

Klachten in de laatste levensfase

Palliatieve zorg is de verlichting van lichamelijke en geestelijke ongemakken in de laatste levensfase bij ongeneeslijk zieke mensen.

In die laatste levensfase kunnen klachten ontstaan zoals benauwdheid en prikkelhoest. Meestal schrijven artsen eerst morfine voor om deze klachten te verlichten. Als u morfine niet mag hebben, kan uw arts fentanylpleisters voorschrijven.

Wat zijn mogelijke bijwerkingen?

Regelmatig (bij meer dan 30 op de 100 mensen)

• Verstopping (obstipatie)

  Gebruik, als dat mogelijk is, vezelrijke voeding en drink veel. Meestal schrijft uw arts, als u fentanyl gebruikt, ook een laxerend middel voor. Raadpleeg uw arts als u door fentanyl last heeft van verstopping.

Soms (bij 10 tot 30 op de 100 mensen)

• Sufheid, slaperigheid en een verminderd reactievermogen.

  Dit is vooral lastig bij activiteiten waarbij uw oplettendheid erg nodig is, zoals autorijden, het beklimmen van een ladder of het bewaken van een proces op het werk. Onderneem daarom geen risicovolle activiteiten. Deze bijwerking gaat na enkele dagen tot weken vanzelf over als u gewend bent geraakt aan het medicijn. De rust die optreedt als u geen last meer heeft van pijn, wordt soms verward met sufheid en slaperigheid.

• Maagdarmklachten, zoals misselijkheid, braken en zelden buikpijn, opkomend maagzuur, winderigheid en diarree.

  Meestal gaan deze bijwerkingen over als uw lichaam aan dit medicijn gewend is. Als u hier na enkele weken nog last van heeft, raadpleeg dan uw arts.

• Duizeligheid, vooral bij opstaan uit bed of uit een stoel.

  Dit gaat in het algemeen over als u na een paar dagen gewend bent geraakt aan dit medicijn. Als u zich duizelig voelt, sta dan niet te snel op uit bed of van een stoel. U kunt dan het beste gaan liggen en de benen wat hoger leggen, bijvoorbeeld op een kussen. Bespreek het met uw arts als u hier last van blijft houden.

• Hoofdpijn

• Benauwdheid en zeer zelden bemoeilijkte ademhaling.

  Dit komt alleen voor bij hoge doseringen. Neem contact op met uw arts, als de ademhaling heel langzaam en oppervlakkig wordt.

Zelden (bij 1 tot 10 op de 100 mensen)

• Koude-gevoel, rillingen, maar ook opvliegers, zweten en koorts.

  Raadpleeg uw arts als u hier te veel last van heeft.

• Zwak gevoel, trillen

• Duizelingen of gevoel te tollen.

• Moeilijk kunnen plassen. Dit is vooral van belang als u al moeite met plassen heeft door een vergrote prostaat.

  U heeft hier meer kans op als u al moeite heeft met plassen door een vergrote prostaat. Neem contact op met uw arts als u dit merkt dat u last krijgt van plasproblemen. 

• Huiduitslag, jeuk, rode huid en galbulten.

  Dit kan wijzen op overgevoeligheid, maar het is meestal een onschuldige huidreactie (zie Zeer zelden). Bij een pleister met fentanyl verdwijnen de verschijnselen meestal binnen 24 uur na verwijderen van de pleister.

• Spierschokken en spierkrampen.

  Wanneer u dit merkt, neem dan contact op met een arts.

• Hartkloppingen

• Niet opmerken van pijn bij andere verwondingen.

  Omdat fentanyl pijnstillend werkt, zult u verwondingen minder snel opmerken. Let daarom extra op verwondingen van met name uw voeten, omdat hier vaak problemen bij ontstaan.

• Na langdurig gebruik kan lichamelijke verslaving optreden.

  Dit komt omdat het lichaam na verloop van tijd went aan fentanyl. Als het gebruik van fentanyl plotseling wordt gestopt, kunt u last krijgen van ontwenningsverschijnselen. Dit kunt u voorkomen door het gebruik langzaam af te bouwen.

• Psychische klachten, zoals rusteloosheid, gejaagdheid, verwardheid of nervositeit.

• Slaapproblemen, zoals slapeloosheid en abnormale dromen, zoals nachtmerries.

• Slaap-apneu, een kortdurende periode van ademstilstand tijdens de slaap.

  Dit medicijn kan slaap-apneu veroorzaken. Als u al eerder last van slaap-apneu heeft gehad, kunt u hier meer last van krijgen. Neem contact op met uw arts als u merkt dat u nachtelijke aanvallen van stokkende ademhaling heeft of wanneer deze verergeren.
   

• Droge mond. Hierdoor ontstaan sneller gaatjes in uw gebit.

  Poets en flos extra goed als u merkt dat u last heeft van een droge mond. Laat eventueel de tandarts vaker uw gebit controleren als u dit medicijn gedurende meerdere weken gebruikt. Als u veel last heeft van een droge mond kunt u de aanmaak van speeksel stimuleren met (suikervrije) kauwgom of door te zuigen op ijsblokjes. Het helpt ook als u bij het eten iets drinkt of de voeding vochtig maakt, bijvoorbeeld met jus of vruchtenmoes.

• Bij zuigtabletten en tabletten onder de tong: zweertjes of blaren in de mond, irritatie, roodheid en zeer zelden bloedend of teruggetrokken tandvlees.

• Bij neusspray: irritatie en pijn in de neus, branderige neus en irritatie van de keel.

Zeer zelden (bij minder dan 1 op de 100 mensen)

• Wazig zien, dubbel zien.

• Tintelingen of een doof gevoel in handen of voeten.

• Smaakstoornissen, slikstoornissen, moeite met praten, hik.

• Seksuele stoornissen, zoals minder zin in vrijen en moeilijke erectie.

  Neem contact op met uw arts als u hier last van heeft.

• Overgevoeligheid voor dit medicijn. Dit merkt u aan huiduitslag, jeuk, galbulten, benauwdheid, duizeligheid of flauwvallen.

  Waarschuw dan meteen een arts, u mag dit medicijn niet meer gebruiken. Geef aan de apotheker door dat u overgevoelig bent voor fentanyl. Het apotheekteam kan er dan op letten dat u het in de toekomst niet meer krijgt.

• Bij neusspray: neusbloeding, loopneus, zweertjes in de neus en flauwvallen.

• Bij zuigtabletten: meer kans op gaatjes in het gebit.

  Zuigtablet bevat suiker en geeft daardoor meer kans op gaatjes in het gebit.

• Bij injectie: erg gevoelig zijn voor pijn.

Heeft u last van een bijwerking? Meld dit dan bij het bijwerkingencentrum lareb. Hier worden alle meldingen over bijwerkingen van medicijnen in Nederland verzameld. Ik wil een bijwerking melden

Uitleg frequenties

Regelmatig : bij meer dan 30 op de 100 mensen
Soms : bij 10 tot 30 op de 100 mensen
Zelden : bij 1 tot 10 op de 100 mensen
Zeer zelden : bij minder dan 1 op de 100 mensen

Mag ik fentanyl gebruiken met andere medicijnen?

Dit medicijn kan wisselwerkingen hebben met andere medicijnen.

In de tekst hieronder staat alleen de werkzame stof van dit medicijn, dus niet de merknaam. Of uw medicijn die werkzame stof bevat, kunt u nagaan in uw bijsluiter onder het kopje ‘samenstelling’.

De medicijnen waarmee de belangrijkste wisselwerking optreden, zijn de volgende.

• Andere medicijnen die het reactievermogen verminderen. Bij deze medicijnen is vaak op de verpakking een gele waarschuwingssticker geplakt. De effecten op bijvoorbeeld de rijvaardigheid versterken elkaar. Rijd zeker geen auto als u 2 of meer van dergelijke medicijnen gebruikt.
• De medicijnen tegen depressie fenelzine en tranylcypromine kunnen in combinatie met fentanyl het serotoninesyndroom oproepen. Gebruik deze medicijnen daarom NIET. Ook na stoppen met deze medicijnen duurt het twee weken voordat u fentanyl mag gebruiken. Overleg met uw arts of apotheker wanneer u mag starten met deze medicijnen als u stopt met fentanyl.
• Sommige medicijnen tegen hiv en hepatitis C. Vraag aan uw apotheker om welke medicijnen dit gaat.
• Sommige medicijnen tegen kanker. Vraag aan uw apotheker om welke medicijnen dit gaat. De werking of bijwerkingen van deze medicijnen kunnen veranderen. Overleg hierover met uw arts.

De volgende medicijnen verminderen de werking van fentanyl.

• Naltrexon en naloxon. Deze medicijnen gaan de werking tegen van fentanyl en andere morfineachtige pijnstillers. Het kan juist om deze reden worden gebruikt. Naltrexon en naloxon worden ook gebruikt bij mensen die alcoholverslaafd zijn. Mensen die het om die reden gebruiken, moeten er rekening mee houden dat morfineachtige pijnstillers bij hen minder werkzaam zijn. Als u al fentanyl gebruikt en u krijgt naltrexon of naloxon erbij kunt u last krijgen van ontwenningsverschijnselen.
• Nalmefeen, een medicijn tegen alcoholverslaving. Dit medicijn maakt morfineachtige pijnstillers minder werkzaam. Als u al fentanyl gebruikt en u krijgt nalmefeen erbij kunt u last krijgen van ontwenningsverschijnselen. Overleg hierover met uw arts.
• De pijnstillers pentazocine, buprenorfine en nalbufine zijn pijnstillers die de werking van fentanyl tegen gaan. Als u fentanyl gebruikt en u krijgt één van deze medicijnen erbij kunt u last krijgen van ontwenningsverschijnselen. Overleg hierover met uw arts. Dit geldt niet voor pleisters met buprenorfine. Deze pleisters kunt u wel samen gebruiken met fentanyl, bijvoorbeeld in het geval van doorbraakpijn.
• De medicijnen tegen epilepsie carbamazepine, fenobarbital, fenytoïne en primidon. Overleg met uw arts. Mogelijk schrijft uw arts een ander middel tegen pijn voor. Uw arts kan ook de dosering fentanyl aanpassen. Waarschuw uw arts als uw pijnklachten erger worden.
• De medicijnen tegen tuberculose rifabutine en rifampicine. Overleg met uw arts. Mogelijk schrijft uw arts een ander middel tegen pijn voor. Uw arts kan ook de dosering fentanyl aanpassen. Waarschuw uw arts als uw pijnklachten erger worden.
• Sint-janskruid (hypericum), een kruidenmiddel tegen depressieve klachten. Overleg met uw arts. Mogelijk schrijft uw arts een ander middel tegen pijn voor. Uw arts kan ook de dosering fentanyl aanpassen. Waarschuw uw arts als uw pijnklachten erger worden.

Twijfelt u eraan of één van de bovenstaande wisselwerking voor u van belang is? Neem dan contact op met uw apotheker of arts.

Kan ik met dit medicijn autorijden, alcohol drinken en alles eten of drinken?

autorijden?
Het kan gevaarlijk zijn aan het verkeer deel te nemen als u dit medicijn gebruikt. Wilt u weten of u met dit medicijn mag autorijden? Beantwoord dan de vragen in het schema hieronder.

Gebruikt u ook andere medicijnen die deze bijwerkingen geven? Let er dan op dat u meer last kunt hebben van deze bijwerkingen.

Voor meer algemene informatie kunt u het thema ‘Medicijnen in het verkeer‘ lezen. In dit thema leest u bijvoorbeeld wat de wet zegt over medicijnen in het verkeer. Ook vindt u adviezen waarmee u rekening moet houden als u wel (weer) mag autorijden.

alcohol drinken?
Alcohol versterkt het versuffende effect van dit medicijn. Ook als u hier niets meer van merkt, omdat u gewend bent geraakt aan fentanyl, kunt u door het gebruik van alcohol erg suf worden. Beperk daarom het gebruik van alcohol en drink het liever niet.

alles eten?
Bij dit medicijn zijn hiervoor geen beperkingen.

Mag ik dit medicijn gebruiken als ik zwanger ben, wil worden of borstvoeding geef?

Zwangerschap
Meld het aan uw arts en apotheker zodra u zwanger bent of dit binnenkort wilt worden. Over het gebruik van dit medicijn tijdens de zwangerschap is onvoldoende bekend om zeker te weten of het veilig is. Weeg daarom samen met uw arts de ernst van uw klachten af tegen het risico voor het kind.

Bij gebruik vlak voor en tijdens de bevalling kan uw kind na de geboorte moeite hebben met ademhalen. Bovendien kunnen bij gebruik in de laatste 3 maanden van de zwangerschap ontwenningsverschijnselen bij de baby ontstaan. Overleg hierover met uw arts.

Borstvoeding
U kunt dit medicijn veilig voor een korte periode gebruiken als u borstvoeding geeft, bijvoorbeeld enkele dagen. Dit medicijn komt in een zeer kleine hoeveelheid in de moedermelk.

Als u dit medicijn voor een langere periode gebruikt kan uw kind ademhalingsproblemen krijgen. Bovendien kan het toeschieten van de moedermelk worden geremd. Overleg hierover met uw arts.

Hoe gebruik ik dit medicijn?

Kijk voor de juiste dosering altijd op het etiket van de apotheek.

Hoe?
Haal het medicijn uit de verpakking zoals beschreven staat in de bijsluiter. Doe dit vlak voordat u het gaat gebruiken.

Pleister

• Plak de pleister op het bovenlichaam of de arm. Plak de pleister niet op wondjes, littekens en plekken waar de huid beschadigd, rood of geïrriteerd is. Plak de pleister ook niet op plekken met beharing. Bent u overal behaard? Knip dan op de plek waar u de pleister gaat plakken het haar zo kort mogelijk af. Gebruik geen scheerapparaat of scheermesje. Dat irriteert de huid.
• Zorg ervoor dat uw huid schoon, droog en koel is. 
• Als u de huid moet schoonmaken, gebruik dan alleen water. Gebruik geen zeep, alcohol, olie of lotions. Wacht na een bad of douche totdat de huid helemaal droog en afgekoeld is.
• Heeft u net en vorige pleister verwijderd? Kies dan altijd een nieuwe plek. 
• De pleister mag niet worden geknipt.
• Raak de plakzijde van de pleister niet aan, anders plakt de pleister niet goed.
• Druk de pleister goed aan met de vlakke hand gedurende 30 seconden.
• Na aanbrengen handen wassen.
• Noteer voor uzelf het tijdstip waarop de pleister heeft opgeplakt.
• Verwissel de pleister elke 3 dagen. Verwijder altijd eerst de oude pleister voordat u een nieuwe aanbrengt. Breng de pleister niet 2 keer achter elkaar op de dezelfde plek aan. 
• Let erop dat de pleister niet te warm wordt (niet boven de 40 graden Celsius). Bijvoorbeeld door zon, zonnebank, sauna, lang douchen of in bad gaan, een elektrisch deken, een kruik of iets anders. Het medicijn wordt dan te snel in het lichaam opgenomen. Ook kan de pleister daardoor loskomen.
• Laat de pleister te vroeg los? Vraag dan uw apotheek om advies. 

Verwisselen van een pleister

• Haal de oude pleister van uw huid.
• Vouw hem direct dubbel met de plakkende kant naar binnen.
• Doe de gebruikte pleister terug in het zakje als u die heeft bewaard, of ander in het lege zakje van de nieuwe pleister.
• Gooi het geheel op een veilige manier weg. Zorg ervoor dat kinderen en dieren er niet bij kunnen komen.

Injectie
De injectie zal meestal door een verpleegkundige of arts worden toegediend.

Zuigtablet op applicator (‘lolly’) (Actiq)

• Een applicator is een ding om u te helpen het medicijn te gebruiken. Houd de lolly gedurende 15 minuten in de mond tegen de wang aan en verplaats hem met behulp van de applicator langs de wang. Draai de lolly regelmatig.
• U mag op de lolly zuigen, maar niet kauwen of bijten.
• Tijdens het gebruik van de lolly mag u niets eten of drinken. Voordat u de lolly gaat gebruiken, mag u wel wat water drinken om uw mond vochtig maken.

Buccale tablet, om in de mond te houden (Effentora)

• Plaats de tablet in zijn geheel in uw mond, vlakbij een van uw achterste kiezen tussen de wang en het tandvlees. Let op: niet zuigen op de tablet, niet bijten en niet doorslikken.
• Houd de tablet tussen uw wang en uw tandvlees totdat de tablet uit elkaar valt. Dit duurt 15-25 minuten.
• Als het niet mogelijk is de tablet tussen uw wang en uw tandvlees te houden, mag u deze eventueel ook onder de tong leggen.
• Tijdens het gebruik van de tablet mag u niets eten of drinken. Voordat u de tablet gaat gebruiken, mag u wel wat water drinken om uw mond vochtig maken.

Tablet voor sublinguaal gebruik, voor onder de tong (Abstral, Recivit)

• Plaats de tablet zo ver mogelijk onder uw tong. Let op: niet zuigen op de tablet, niet bijten en niet doorslikken voor hij helemaal is opgelost.
• Houd de tablet onder uw tong totdat de tablet volledig oplost. Als na 30 minuten nog resten van de tablet aanwezig zijn, mag u deze doorslikken.
• Voordat u de tablet gaat gebruiken, mag u wat water drinken om uw mond vochtig maken. Als de tablet onder de tong ligt, mag u niets eten of drinken, totdat de tablet is opgelost.

Neusspray
Als u de spray voor het eerst gebruikt, moet u het pompje een paar maal indrukken in de lucht, tot er een fijne nevel ontstaat. De spraykamer kan zich dan vullen met de oplossing. De volgende keren is dit niet meer nodig. Als u de spray langer dan 5 tot 7 dagen niet heeft gebruikt, moet u het pompje nog wel eenmaal indrukken in de lucht.

• Snuit vooraf de neus als u verkouden bent of een verstopte neus heeft.
• Verwijder het stofdopje van de spray.
• Zit of sta rechtop en houd uw hoofd een beetje voorover.
• Breng de tuit in één neusgat, houd het andere neusgat dicht.
• Druk het pompje eenmaal in, terwijl u door de neus inademt.
• Misschien voelt u de vloeistof niet in uw neus, maar als de zuiger naar boven is geduwd heeft u de dosis wel gekregen.
• Maak de tuit na gebruik goed schoon en plaats de flacon in de kindveilige verpakking.

Wanneer?

• Pleister: gebruik de pleisters zolang u ze nodig heeft en volgens een vast schema. Verwissel de pleister elke 3 dagen. 
• Overige toedieningsvormen: deze zijn bedoeld om doorbraakpijn te bestrijden. Uw arts zal aangeven wanneer u deze kunt gebruiken.

Hoelang?
U kunt het medicijn gebruiken zolang u hevige pijn heeft. Indien uw situatie het toelaat zal uw arts met u overleggen of afbouwen mogelijk is en of u kunt overgaan naar een minder sterke pijnstiller. Als u dit medicijn gedurende meerdere weken gebruikt, is er een kans dat uw lichaam er gewend aan raakt. Als u dit medicijn al enkele weken gebruikt kunt u beter geleidelijk met fentanyl stoppen. Dan heeft u minder last van ontwenningsverschijnselen.

Gebruikt u het in uw laatste levensfase tegen benauwdheid of prikkelhoest? Stop met het gebruik van de fentanylpleister als u na 1 week geen verbetering merkt.